Zihinsel Engellilik Nedir?
Zeka; doğuştan var olan ve hayat boyunca deneyimlerle gelişen problem çözme gücüdür. Bu güçle insan kendisini ve çevresini anlar, olayları muhakeme eder, sonuçlar çıkarır ve uyumla hayatını devam ettirir. Zihinsel Engellilik; doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişimsel dönemde ortaya çıkan, uyumlu davranışlarda görülen yetersizliğe ilaveten dikkat, algılama, bellek ve muhakeme gibi genel zeka fonksiyonları açısından normalin altında olma durumudur. Zihinsel engelli bireyler kişisel bakım, çevreye uyum, dil, iletişim ve duyusal motor becerilerinde yaşıtlarına göre geç ve yavaş gelişirler.
DSM-IV (AmericanPsychatricAssociation)'e göre zeka geriliği (mentalretardasyon) tanısının konulabilmesi için şu üç temel özelliğin olması gerekir:
• Genel zeka işlevinin belirgin derecede ortalamanın altında olması. • Yaşadığı toplumdaki kendi yaş grubu ile kıyaslandığında toplumsal beceriler, sorumluluk, iletişim kurma, günlük beceriler ve kendi kendine yeterlilik gibi alanlarda geriliğin olması. • 18 yaşından önce başlaması.
Zihinsel Engelliğin Sebepleri Nelerdir?
Hafif derecede zihinsel engelli bireylerin pek çoğunda (tüm zihinsel engellilerin yaklaşık %90'ını oluşturur), belirgin bir biyolojik nedene rastlanmadığı için, nedenlerinin belirlenmesi çoğu zaman güç olmaktadır. Ancak orta ve ağır derecede zihinsel engelliliğe genellikle biyolojik etkenlerin neden olduğu saptanmıştır. Genel olarak bilinen nedenler üç ana başlık altında toplanabilir:
Doğum Öncesi Oluşan Nedenler:
• Annenin yaşı • Annenin beslenmesi (yeterince iyot alamamak ya da yetersiz beslenme) • Hamilelik döneminde kullanılan ilaçlar • Radyasyona maruz kalma • İçki, sigara, uyuşturucu gibi alışkanlıklar • Psikolojik sorunlar • Akraba evliliği • Annenin hamilelik döneminde geçirdiği hastalıklar (Rubella-kızamıkçık, frengi, toksoplazma gibi) • Zehirlenmeler, Kazalar, travmalar • Anne-çocuk arasındaki kan uyuşmazlığı • Kalıtsal kökenli metabolizma bozuklukları olan galaktoz, fenilketonori ve bazı beyin hastalıkları, kromozom yapısındaki bozukluklar. Doğum Sırası Oluşan Nedenler: • Erken veya geç doğum • Kordon dolanması • Güç ve riskli doğum • Vakum-forseps gibi aletlerin özellikle uzman olmayan kişilerce kullanılması • Doğumun hijyenik olmayan ortamlarda yapılması Doğum Sonrasında Oluşan Nedenler: • Çocuğun geçirdiği hastalıklar (menenjit, beyin iltihabı), • Zehirlenmeler • Hastalıklarda yanlış ve geç müdahale • Beslenme bozuklukları (yetersiz ve dengesiz beslenme) • Kazalar, travmalar ve yetersiz çevre koşulları v.s.
Zihinsel Engellilik Nasıl Sınıflandırılır?
Zihinsel engellilik zeka yaşı bölümlerine göre birbirinden ayrılmaya çalışan bir gruptur. Bir kişinin geri olmasını yani farklı olmasını sadece zeka yaşı bölümü ile açıklamak kolay değildir. Zihinsel engelli bireylerin aile, çevre ile olan ilişkileri, zeka yaşı bölümleri, kendi kurdukları dünyaları, etkilendikleri olaylar, algıları, korkuları, sevinçleri birbirinden farklı olması nedeniyle tek bir tipte zihinsel engelden ya da engelli birey tipinden bahsetmek çok güçtür. Ancak zihinsel engelli bireylerin gereksinimlerini belirleyebilmek amacıyla, zihinsel engelli bireyler ağırlık derecelerine göre genellikle iki farklı yaklaşımla sınıflandırılmaktadırlar. Bunlardan biri psikolojik tanılama yaklaşımı, diğeri de eğitsel tanılama yaklaşımıdır.
IQ Psikolojik Tanı Eğitsel Tanı
AAMR (AmericanAssociation on MentalRetardation) tarafından zihinsel engelli gruplarının, yetişkinlik çağında (15 yaş ve yukarısı) ulaşabilecekleri en üst beceri düzeyleri belirlenmiştir. Ancak zihinsel engellilerin bu davranış düzeylerine ulaşabilmeleri doğuştan getirdikleri kalıtsal özelliklere, en önemli bir faktör olarak da sağlanan eğitim ve çevre olanaklarına bağlı olmaktadır. Bu sebeplere bağlı olarak da zihinsel engelliler kendi içlerinde oldukça önemli bireysel farklılıklar gösterirler.
Zihinsel Yetersizliği ve Yaygın Gelişimsel Bozukluğu Olan Bireylerde Öğretim Yöntem, Teknik ve Yaklaşımları Yaygın Gelişimsel Bozukluğu ve Zihinsel Yetersizliği olan bireyler öğrenme sürecinde farklı yöntem, teknik ve yaklaşımlara gereksinim duyarlar. Öğretim programlarında çoklu duyuya dayalı öğretim tekniklerinin kullanılması gerekmektedir. Aşağıda yer alan teknik, yöntem ve yaklaşımların hepsi öğretim programının içinde yer almalıdır. Öğretim sürecini planlarken; bireyin gelişim özellikleri, performansı, öncelikli ihtiyaçları, bireyin öğrenme deneyimleri, motivasyonu, kazandırılacak beceri vb. değişkenler dikkate alınmalıdır.
 Açık Anlatım Yöntemi
 Basamaklandırılmış Yöntem
 İleri Zincirleme Yöntemi
 Tüm Beceri Yöntemi
 Tersine Zincirleme Yöntemi
 Uygulamalı Davranış Analizi-UDA
 Ayrık Denemelerle Öğretim
 Fırsat Öğretimi
 Olumlu Davranış Desteği (İşlevsel Analiz)
 Temel Tepki Öğretimi
 Yanlışsız Öğretim
 Akran Destekli Öğrenme
 Video Kaydı ile Model Olma
 Replik Silikleştirmeyle Öğretim
 İlişki Temelli Yöntemler
 Gösteri
 Rol Oynama
 Drama
 Bilgisayar Destekli Öğretim
 Çoklu Duyuya Dayalı Öğretim
 Bilişsel Süreç Yaklaşım
 Etkinlik Çizelgeleri
 Sosyal Öyküler